Lengua Guarani

Lengua Guarani
Ára Pyahu

domingo, 23 de abril de 2017

ANAI MOMBE'UPY - LA LEYENDA DEL CEIBO

ANAI MOMBE'UPY – LA LEYENDA DEL CEIBO
Ohai: David Galeano Olivera
       Che sy -heñoiva'ekue Itapúape- omombe'úkuri chéve ko mombe'upy, chupe ombohasava'ekue isy. Avave ndoikuaái mávapa omombe'u'ypýkuri. Jeko ojehúkuri upe ha'e oikohague rupi, Parana rembe'y rupi. Fue mi madre -nacida en Itapúa- quien me narró esta leyenda, que a ella le fue contada por su madre. Nadie nunca supo quien la contó por primera vez. Dicen que ocurrió allí en la región donde ella vivió, en la costa del río Parana.



       Upépe oikókuri peteî Guarani Mbya aty. Ha'ekuéra hekópe akóinte imarangatu ha oiko oñondivepa jekupyty ha mborayhupópe. Ijapytepekuéra oîva'ekue peteî mitâkuña hérava Anai, 20 ary rupi orekóva, hekokatu, iporâitereirasáva ha akóinte oikóva opurahéi Ñande Rúpe. Anaíngo pahague ijoyke'ykuéra apytépe. Allí vivió una comunidad Guarani Mbya. Ellos eran gente de bien que vivían todos como en una gran familia, solidarios y con mucho amor. Entre ellos se encontraba una joven llamada Anai, quien tenía unos 20 años, era íntegra, hermosa y siempre cantaba a su Dios. Anai era la benjamina entre sus hermanos.

       Upeichaháguinte oĝuahêkuri umi español-kuéra upe hekohápe ha ojukapaite chupekuéra. Anai ha ambue mitârusúpe oipokua ha oreko hikuái tembiguáirô. Heta ára ohasa rire, peteî pyhare, Anai ombotavy hese oñangarekóvape ha osêkuri oñani. Itavývaicha oho ka'aguýre. Hapykuérikatu oúkuri ipiarigua ha ohupytývo chupe oipokuajey ha oĝuahêkuri hikuái peteî ñe'ême ohapy haĝua upe mitâkuñamíme. De pronto los españoles invadieron la aldea y mataron a todos sus habitantes. Anai y algunos otros jóvenes fueron atrapados, atados de mano y fueron tratados como esclavos. Después de mucho tiempo, una noche, Anai logró burlar a su guardián y se dió a la fuga. Corrió por el monte como una loca. Detrás de ella fueron los españoles y cuando la capturaron, la volvieron a atar de manos y la sentenciaron a morir en una hoguera.

       Péicha jepe'aita apytépe, omohendákuri Anaípe ha omyendy hikuái tata. Jepémo hendypa, váicha tata ndohapyséiva mitâkuña porâitépe. Anai oî upépe kirirîháme ha oitýkuri iñakâ ijyke gotyo ha tata oñepyrûvo ohapy chupe, pe hete iñambue ohóvo ha vaicha ku oikóva chugui peteî yvoty pytâ asy. Ambue ára ko'ême hendaguépe oîma peteî yvyra pyahu, hogue hovyû asýva, upéi oñemboherava'ekue Anai Yvyra ha castellano-pe hérava Ceibo, ijyvoty pytâ porâite asýva. Y fue así que entre leñas, la ubicaron a Anai y le prendieron fuego. Pese a la gran quemazón, parecía que el fuego se resistía a quemar a la hermosa joven. Anai padeció en silencio, inclinando la cabeza hacia un lado y cuando las llamas comenzaron a quemarla, su cuerpo fue transformándose, convirtiéndose en una preciosa flor roja. A la mañana siguiente en el sitio ocupado por ella ya había crecido un arbusto nuevo, de hojas muy verdes, que posteriormente fue bautizado con el nombre de Anai Yvyra y en castellano recibió el nombre de Ceibo, de hermosas flores muy rojas.

       Iporâ ja'e avei Guaraníme “Ana” he'iseha “pehêngue térâ asyngue” ha ñe'êpehêtai “i” katu he'ise “michîvéva”; aipórô “Anai” he'ise “pehêngue michîvéva”. Ceibo -avei oñembohérava “seibo”, “seíbo” térâ “vucare”- niko Argentina retâ yvoty teete. Cabe aclarar que en Guarani la palabra “ana” quiere decir “familiar, pariente, consanguíneo” y el sufijo “i” es diminutivo; es decir, “Anai” significa “el miembro más pequeño de la familia – benjamín o benjamina”. El ceibo -también denominado seibo, seíbo o bucare- es la flor nacional Argentina.






No hay comentarios: