Lengua Guarani

Lengua Guarani
Ára Pyahu

jueves, 30 de abril de 2020

CLASE DE IDIOMA GUARANI PARA NIÑOS (LECCIÓN 9) 30-04-2020 DAVID GALEANO ...

ÑANE ÑE’Ê GUARANI – CLASE DE IDIOMA GUARANI PARA NIÑOS (LECCIÓN 9)

ÑANE ÑE'Ê GUARANI
NUESTRO IDIOMA GUARANI
Clase 9 – Mbo'epy 9
Mba'etekópa – Hola!

TRADUCCIÓN DEL CASTELLANO AL GUARANI
Ahora haremos unas traducciones usando palabras que aprendimos. Es muy fácil. Así:
1.- Aquella señora alta e inteligente
“Aquel / aquella” en Guarani es “AMO”. “Señora” es “KUÑAKARAI”. “Alto, alta, altos, altas” es “YVATE”. “Inteligente, inteligentes” es “ARANDU”. Entonces, “aquella señora alta e inteligente” es “amo kuñakarai yvate ha arandu”
2.- Aquel señor alto e inteligente
Aquí lo único que cambiaremos es “señor” que es “KARAI”. El resto sigue igual. Entonces, “aquel señor alto e inteligente” es “amo karai yvate ha arandu”
3.- “Camina bien y rápido” en Guarani se dice “oguata porâ ha pya'e”
4.- “Trabaja mal y despacio” en Guarani se dice “omba'apo vai ha mbegue”
Ahora vamos a traducir estas oraciones
5.- “Aquella señora alta e inteligente camina bien y rápido”, y para eso vamos a juntar el “1” con el “3”. Así, “Amo kuñakarai yvate ha arandu oguata porâ ha pya'e”
6.- “Aquel señor alto e inteligente trabaja mal y despacio”, y para eso vamos a unir el “2” con el “4”. Así, “Amo karai yvate ha arandu omba'apo vai ha mbegue”... y ya está. Muy fácil
Vean como dicen Ale y Fer. Pemañami mba'éichapa he'i Ale ha Fer


LA NEGACIÓN EN EL VERBO
Recuerdan que en la conjugación, a cada pronombre (che, nde, ha'e, ñande, ore, peê, ha'ekuéra) corresponde un indicador de número y persona (a, re, o, ja (ña), ro, pe, o).
Cuando vamos a conjugar en la FORMA NEGATIVA un VERBO ORAL, diremos:
Che nda
Nde ndere
Ha'e ndo
Ñande ndaja
Ore ndoro
Peê ndape
Ha'ekuéra ndo
Luego le unimos el verbo y al final el SUFINO “i” pero si el verbo termina en “I” (sapukái), le agregaremos “ri”, así “sapukáiri”

Y cuando vamos a conjugar en la FORMA NEGATIVA un VERBO NASAL, diremos:
Che na
Nde nere
Ha'e no
Ñande naña
Ore noro
Peê nape
Ha'ekuéra no
Luego le unimos el verbo y al final el SUFINO “i” pero si el verbo termina en “I” (ñani), le agregaremos “ri”, así, “ñaníri”

VERBO ORAL “GUATA” EN LA FORMA NEGATIVA (Yo NO camino)
Che ndaguatái es yo no camino
Nde ndereguatái es tú no caminas
Ha'e ndoguatái es él no camina
Ñande ndajaguatái es nosotros no caminamos
Ore ndoroguatái es nosotros no caminamos
Peê ndapeguatái es vosotros / ustedes no caminan
Ha'ekuéra ndoguatái es ellos no caminan
Lo único que cambió fue “nda, ndere, ndo, ndaja, ndoro, ndape, ndo” pero “guatái” no cambió.

VERBO NASAL “ÑE'Ê” EN LA FORMA NEGATIVA (Yo NO hablo)
Che nañe'êi es yo no hablo
Nde nereñe'êi es tú no hablas
Ha'e noñe'êi es él no habla
Ñande nañañe'êi es nosotros no hablamos
Ore noroñe'êi es nosotros no hablamos
Peê napeñe'êi es vosotros / ustedes no hablan
Ha'ekuéra noñe'êi es ellos no hablan
Lo único que cambió fue “na, nere, no, naña, noro, nape, no” pero “ñe'êi” no cambió.

LOS CUATRO ELEMENTOS
Agua se dice y – y
Tierra se dice yvy – yvy
Viento se dice yvytu – yvytu
Fuego se dice tata – tata
Vean como dice Alvarito. Pemañami mba'éichapa he'i Alvarito

LAS POSPOSICIONES
Equivalen a las PREPOSICIONES del castellano pero siempre se escriben después de la palabra a la cual refieren. Por ejemplo, “voy a casa” es “Aha ógape”, es decir, “voy casa a”
Las que tienen una sílaba se unen a la palabra. Así:
-”Pe” es “en - a” y se usa con palabras orales. Por ejemplo, “voy a Aregua” es “aha Areguápe”
-”Me” es “en - a” y se usa con palabras nasales. Por ejemplo, “tiene en su cabeza” es “oguereko iñakâme”
-”Re” es “por”. Así, “está por la puerta” es “oî okêre”
-”Gua” es “de - del” e indica pertenencia. Por ejemplo, “soy de Piraju” es “che Pirajugua”
-”Gui” es “de – del” e indica procedencia. Por ejemplo, “vengo de Ita” es “aju itágui”
Vean como dice Sofi. Pemañami mba'éichapa he'i Sofi

Al bebé Maxi le gusta la canción Che mbo'eharépe (A mi maestra) – Mitâra'y Maxi oguerohory purahéi Che mbo'eharépe

Y ahora Adri les va a pedir, una vez mas, a todos los niñitos y niñitas que se queden en su casa. Ella les dirá Quedate en tu casa, Paraguay – Epyta nde rógape Paraguay

Y Esto es todo por hoy – Ha apeve ko ára
Hasta la vista niños – Jajoechajey peve mitâmimi
Mi nombre es David Galeano Olivera – Che cheréra David Galeano Olivera
Soy el profesor de Guarani – Che niko Guarani Mbo'ehára

ooo000ooo

Ver YOUTUBE,

ooo000ooo




domingo, 26 de abril de 2020

27 DE ABRIL: DÍA DEL PATRIMONIO CULTURAL DEL PARAGUAY - PARAGUAY MBA'E TEETE ÁRA

27 DE ABRIL: DÍA DEL PATRIMONIO CULTURAL DEL PARAGUAY - PARAGUAY MBA'E TEETE ÁRA

Ohai: David Galeano Olivera
       Ára 27 jasyrundy niko ojegueromandu'a PARAGUAY MBA'E TEETE ÁRA ha upépe ijapaite umi ñane retà ha ñane retâygua rembikuaa ha rembiapo, techapyrârô, mba'ejegua (ñanduti, ao po'i, poyvi, ovecha rague ha ambuéva), hi'upyrâ (chipa, chipa guasu, sópa, so'o apu'a, vori vori, mbeju, kaguyjy, kiveve, terere, ka'ay umíva), ñembosarái (tuka'ê, tata ári jehasa, yvyrasŷí, tikichuéla ha ambuéva), jeroviapy (póra, pombéro, luisô, jasy jatere, karai vosa umíva), mombe'upy (Tupâsy Ka'akupe, Kurusu Duarte, Kurusu Isabel, Guarani ha Tupi), ñanakuéra (kokû, parapara'i, ka'arê, kavaju ruguái, amba'y, tarope, ñandypa, jate'i ka'a, jaguarete ka'a, ka'ahe'ê ha ambuéva), mba'asykuéra ha imonguera (ohéo, kambyrujere, py'aruru, tembevo), ha heta ambue mba'e ohechaukáva ñane retâ reko.


       El día 27 de abril de cada año se celebra el DÍA DEL PATRIMONIO CULTURAL DEL PARAGUAY, tomando en consideración que en esa fecha, pero del año 1988. la República del Paraguay ratificó ante la UNESCO su adhesión a la Convención sobre la Protección del Patrimonio Mundial, Cultural y Natural, celebrada en París en 1972 (Carta de París). La fecha 27 de abril fue instituida en el año 2013 por la Secretaría Nacional de Cultura apoyada por la Cámara de Anunciantes del Paraguay (CAP), al cumplirse 25 años de aquella ratificación paraguaya.




sábado, 25 de abril de 2020

CORONAVIRUS - EJERCITARIOS - TEMBIAPORÂ

CORONAVIRUS - KORONAVÍRU
EJERCITARIOS - TEMBIAPORÂ
Ohai: David Galeano Olivera
21-03-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 1

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Ápe oho ndéve ko'ã ñe'ẽñemi. Emohendaporãmína jahechápa rejuhu pe ha'etéva. Mymba réra memete hína...

1. Karimbu
2. Jakara
3. Vakaju
4. Rakava
5. Verata
6. Rejkaa
7. Visruu
8. Rẽmkyu
8. Jaaugn
9. Nambipa
10. Pkaysu
11. Kyrãañ
12. Rembea
13. Suuagyr

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã



---

22-03-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 2

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Ápe oho ndéve ko'ã táva ha tenda réra, jahechápa reikuaa mba'e Tetãpehẽ (Departamento)-guápa...

1. Kuruguaty
2. Minga Guasu
3. Juty
4. Pirapo
5. Itakora
6. Javevyry
7. Karapegua
8. Chako'i
9. Itape
10. Karajao
11. Yvyja'u
12. Chiriguélo
13. Karaguatay
14. Chore
15. Guarambare
16. Choveréka
17. Yrendague

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã


---

22-03-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 3

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Ápe oho ndéve ko'ã ñe'ẽñemi. Emohendaporãmína jahechápa rejuhu pe ha'etéva. Ka'avo réra memete hína...

1. Tiava
2. Ndamaku
3. Vimndua
4. Kovpaa
5. Jundmay
6. Saaar
7. Eytj
8. Iaand
9. Virgaau
10. Riaurp
11. Aauig
12. Rũvaypu
13. Kajambo

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã

---

22-03-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 4

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Ápe oho ndéve ko'ã ñe'ẽnga ndojehaipáiva. Emojoapymína ipahapegua, jahechápa reikuaa...

1. Ahaséma ógape he'íje...
2. Chéngo ha'emínte he'íje...
3. Cherechapáma he'íje...
4. Kóva ivai he'íje...
5. Cada cosa henda he'íje...
6. La unión hace la fuerza, he'íje...
7. Oikova'erã oikopáma he'íje...
8. Único que me queda bien, he'íje...
9. Arriéro rekorei...
10. Kuña retyma karẽ...
11. Oparei vaka piru
12. Arriéro tova jepoka...
13. Výro ha yvyra karẽ...

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã

---

24-03-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 5

1. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Ñapo’êramo hesápe okaru
2. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Peteî karai po’i oike ka’aguýpe ha osê iñakâ rehe ysypo
3. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Ikûre mante oguatáva
4. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Peteî kuña sa’yju oike kotýpe ha osê hova pytâ
5. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Ipoty itaju ha hi’a kuarepotî
6. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Inambi rehe oguatáva
7. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Kuarahy osêha gotyo, iñakârapu’â; kuarahy oikeha gotyo, ojayvy
8. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Kamba rye guasu hetyma mbohapýva
9. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Ijyképe hague ha mbytépe iperô
10. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Iñakâ mokôi, hesa irundy ha huguái peteî
11. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Ijape kuarepotî ha ikorasô itaju
12. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Kuñakarai hû guasu oguapýva apyka itaju Ari
13. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Ka’aguýpe ojejapo ha tupâópe opa
14. Maravichu, maravichu mba’émbotepa…
Ko’êvo opu’â ha pyhare oke
15. Maravichu, maravichu, mba’émbotepa…
Hye hovyû ha hova pytâ
16. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Ka’aguýpe oñemoña ha ýpe upéi oikove
17. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Ndeha, cheha, ndeha, cheha
18. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Jajopy ipy’ape ha okapu
19. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Oikévo hatâ ha osêvo hu’û, morotî ha osyry
20. Maravichu, maravichu mba’émbotepa…
Ko’êvo oke ha pyhare opu’â
21. Maravichu, maravichu, mba’émotepa…
Cherecháva ndachepotái há chepurúva ndacherechái

---

26-03-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 6

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Eremína chéve, jahechápa reikuaa mba'e TÁVApe ojejapo ko'ã MBA'EJEGUA (artesanía)...

1. Poyvi
2. Ñanduti
3. Ao po'i
4. Poncho 60 listas
5. Chipa
6. Karanda'yguigua
7. Eiraguigua
8. Typycha
9. Mba'ehe'ẽ
10. Tujúgui
11. Vakapipoguigua
12. Vakapipopo - manga (pelota) 
13. Ovecha rague
14. Itaguigua

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã

---

26-03-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 7

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Eremína chéve, jahechápa reikuaa mávapa ko'ã ÑE'ẼPOTY (poesia) apohare...

1. Che kamba resa jajái
2. Ñemitỹ
3. 13 Tujutĩ
4. Che kuãirũ resa
5. Neporã che Paraguay
6. Nde resa kuarahy'ãme
7. Panambi vera
8. Mandu'arã
9. Ñane aramboha
10. Mombyry guive
11. Che lucero aguaiy
12. Aikosénte
13. Che mbo'eharépe
14. Che pykasumi

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã

---

29-03-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 8

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Eremína chéve, jahechápa reikuaa mávapa ko'ã aranduka apohare...

1. La civilización Guarani
2. Ayvu Rapyta
3. Ñande Ypykuéra
4. Cultura Guarani
5. Kalaito Pombéro
6. Yvy Pytã
7. Folklore del Paraguay
8. Gran Diccionario Avañe'ẽ
9. Mundo Folklórico Paraguayo
10. Las culturas condenadas
11. Perurima rapykuere
12. De la sabiduría popular
13. Las 100 mejores poesías en Guarani
14. El arte de la Lengua Guarani

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã

---

30-03-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 9

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Emyenyhẽmína pe hembýva, jahechápa reikuaa ko'ã ñe'ẽnga...

1. Akirirîma, he’íje...
2. Ahaséma ógape, he’i...
3. Argel ndahi’órai, he’íje...
4. Adio mi noche sin luna, he’íje...
5. Aháta aju, he’i...
6. Ahí está el golpe, he’i...
7. Argel ndahi’órai, he’íje karaja...
8. Hay tiempo para llorar, he’i...
9. Che ndaka’úi, he’i...
10. Che capricho-pe amanóne, he’i...
11. Chéngo ha’emínte, he’i...
12. Che jeýma, he’íje...
13. Eremijey, he’íje...
14. En fín, he’íje cuento...
15. Eheja che cargo-pe, he’íje sargento...
16. He’ô la y, he’íje...
17. He korócho, he’íje mbói ho’úrô...
18. Haku la añaretâ’i, he’íje aña...
19. Hapo’íva hapoguasúvare, he’íje ombotýrava mandi’o...
20. Ivai la situ, he’íje...
21. Increible, he’íje pira...
22. Imba’énte ñame’ê chupe, he’íje vakápe ome’êva’ekue...
23. Ivai la cuadro, he’íje kururu oma’érô ijehe...
24. Japyta upéicha, he’íje...
25. Jaharei katu hese, he’íje ojeroky...
26.- Ya cherehechapáma, he’íje...
27. Jaikove, he’íje mondaha...
28. Kavalete, hei...
29. Kóa ivai, he’íje imemby...
30. Cáda cosa henda, he’íje oguerováva iky...
31. La unión hace la fuerza, he’íje...
32. Ndaipóri jagua tapépe, he’íje mbarakaja oho javerô...
33. Ña’aguata, he’íje iména...

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã

---

02-04-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 10

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Eremína, jahechápa reikuaa, mávapa ñe'ẽ tĩgua (palabras nasales) ha mávapa ñe'ẽ jurugua (palabras orales)...

1. Nambi
2. Jaguarete
3. Ju'ái
4. Ka'asapa
5. Ñe'ẽ
6. Mbaraka
7. Angete
8. Takuára
9. G̃uahẽ
10. Avati
11. Mondoro
12. Mbeju
13. Pyhare
14. Ñana

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã

---

02-04-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 11

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Eremína, jahechápa reikuaa, mávapa tero, téra ysaja'apýva (palabras triformes) ha mávapa tero, téra ysajateĩva (sustantivos uniformes)...

1. Kururu
2. Avati
3. Retyma
4. Óga
5. Panambi
6. Manduvi
7. Hye
8. Ra'ãnga
9. G̃uaig̃ui
10. Pysã
11. Resa
12. Tĩ
13. Rogue
14. Ao

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã

---

02-04-2020

JAHECHÁPA REIKUAA 12

Che Irũ, ñañembosaraimína Guaraníme.

Eremína, jahechápa reikuaa, mba'éichapa oje'e avei (ñe'ẽ juehegua)...

1. Tupã
2. Óga
3. Yvypóra
4. Mesa
5. Pa'i
6. Korasõ
7. Tembi'u
8. Techapyrã
9. Mano
10. Vosa
11. Japu
12. Akãrague
13. Pohanô
14. Tavyrai

Aha'ãrõ ne mbohovái. Embokuchúke ne akã