Lengua Guarani

Lengua Guarani
Ára Pyahu

viernes, 31 de marzo de 2017

CECY FERNÁNDEZ

CECY FERNÁNDEZ: SU TRABAJO Y SU BIOGRAFÍA



POHA ÑANA MBOSAKO’I REHEGUA

PREPARAÇÂO DAS PLANTAS MEDICINAIS

POHÂ ÑANA PARAGUAÝPE OJEPURUVÉVA

Tradução para o português: Cecy Fernandes de Assis

Ojeporu ramo pohã ñana hekópe, ndojapo vaíri ñande retére, ndaha’éirõ umi poha jukaha oguerekóva; ou porã uvei ichupe, omopotĩ ha omonguera. Quando se usa bem as plantas medicinais, se não são venenosas, não
prejudica o nosso corpo, pelo contrario, beneficia-o purificando e curando-o. 



Oporomonguera haguã pohã ñana ojeporu va’erã hekópe ha ndojehejarei va’erãi. Pe pohã jeporu ndopytava’erãi tapére, upéicharõ oneguahẽta oñeguahẽsehápe. Para curar a todos, o uso das plantas medicinais deverá ser
correto e durável. O tratamento não deve parar no meio do caminho. Só assim
pode-se chegar aonde se quer chegar.

Heta jevy peteĩ tapicha oñeñandu poramivévo ohejáma pe pohã okueraite mboyve. Péva ha’e peteĩ pa’ã noguahẽi haguã hu’ãme pe pohã ñana jeporu. Upévare, ja’e jevy, omonguera porã haguã,
ojeporu va’erã hekópe, opyta’ỹre tapeku’ápe ha ipukukue tekotevẽva.
 Muitas vezes, uma pessoa sentindo-se melhor, já abandona o remédio antes
da cura total. Isto é um obstáculo que impede o êxito no tratamento pelo uso
das plantas medicinais. Por isso, repetimos, para curar-se bem, devemos usar
corretamente as plantas medicinais, não parar no meio do caminho e ser
persistente.

Heta hendáicha ikatu ojeporu pohã ñana; upévare tekotevẽ oikuaa porã umíva mayma tapicha oiporuséva ko’ã pohã. Há muitas maneiras de usar as plantas medicinais, por isso, todas as pessoas precisam conhecer bem os diversos modos
de aplicação.



NARRAÇÃO CAIOUÁ

Caiouá / Kayowá - subgrupo dos guaranis, que habita o Sul de Mato Grosso do Sul, junto ao limite com o Paraguai (Áreas Indígenas
Taquaperi, Panambi, Panambizinho, Pirakuá, Rancho Jacaré, Sassoró, Sete Cerros,
Sucuriy, Takuaraty/Yvykuarusu, Guasuti, Jaguapiré, Jaguari, Jarara, Aldeia
Campestre, Aldeia Limão Verde, Amambai, Buritizinho, Caarapó, Dourados, Guaimbé
e Terras Indígenas Cerro Marangatu e Lima Campos). 



Kavure’i ningo peteĩ guyra. Ha’e ningo oguereko ojehe hetépe peteĩ mba’e kuaa oheñói haguã guyra’i. O caburezinho é uma ave. Ele tem algo no seu corpo para chamar os passarinhos
para si.
 
Kavure’i hembi’u katu ambue guyra’i ro’o. Caburé come a carne de outros
passarinhos.

Ha’e ningo ovare’a ramo, oho yvate yvyra ru’ã rakã rehe. Upépe, ha’eñoete oturuñe’ẽ. Sapy’aite ha’e omboatýma ojehe heta guyra. O caburezinho quando está com fome, vai para o alto da copa de árvore. Ali,
sozinho, assovia. bem rápido ele reúne para si muitos pássaros.

Ha upéicha guyra apytépe oĩ va’erã peteĩ guyra ha’e hembi’urã voi. Ko guyra ha’e oipyhy va’erã ha ogueraha ho’u haguã. E assim, entre aqueles passarinhos haverá um que ele deverá comer. Esse pássaro
ele agarrará e levará para se alimentar.

Kavure’i ningo oguereko mokõi ipepoguy mberu. Ha mberu jaipyhy va’erã ha’e omano mboyve. Omano rirema, jaheka ramo mo’ãi nderetopaveíma. O caburezinho tem duas moscas embaixo de suas asas. E devemos pegar essas moscas antes dele morrer. Se procurarmos depois, já não as encontraremos.

Upéagui kavure’i jajapi ramo vodokepe, pya’e voi, jaheka va’erã imberukue reiporusetáramo. Por isso quando acertarmos o caburezinho com bodoque, rapidamente, devemos procurar as moscas
se quisermos usá-las.

Ha oĩ máva katu oipe’a imberukue ha ñakarangue ha upéicha oiporu ha oipyhy haguãma ka’avo kuña rehe. Umi tujáma voi ojapo upéicha oiporu haguã kuña kuéra ndive. E tem aqueles que tiram as moscas e
também a cabeça para usar e atrair mulheres. Alguns velhos fazem isso para usar
com as mulheres

Ha upeágui yma rupi oiporu kavure’i ka’avojarã. Ko mberu iporã avei ka’avojarã. Ha’e avei oipyhy kuñape. Ndaha’ei kuñape, ko mberu ombopaje entero mba’epe voi. Ombopaje mitã kuérape, kuña kuérape ha umi kuimba’épe
avei.
 Por isso antigamente usavam o
caburezinho para fazer encanto. Esta mosca é boa também para ficar atraente.
Ela também atrai mulheres. Não só mulheres, a mosca enfeitiça a todos.
Enfeitiça homens, mulheres e moços, também.

Ha upéagui, yma, mitã noipohãnói kavure’ípe. Mitã kuimba’e oipohãno ramo, omenda rire ndoiko porãi haguã hembireko ndive. Ha mitãkuña katu ndoiko porãi ména ndive. Por isso, antigamente, não se
usava o caburezinho como remédio para crianças.

Se os meninos fossem curados com caburezinho, quando
se casavam, não seriam bons maridos para suas esposas. E as meninas, também,
não seriam boas esposas.


Teko mymba - Reino: Animália

Filo: Chordata

Ichagua - Classe: Guyra/Aves

Ñemohenda - Ordem: Strigiformes

Ñemoñare - Família: Strigidae

Ñemoñare kuéra - Gênero: Glaucidium





CECY FERNANDES DE ASSIS


REKOVE REHEGUA - CURRICULUM VITAE


Mopeteĩchagua - Identificação - Identificación


Téra ha téra joapy - Nome e sobrenome - Nombre y Apellido:

Cecy Fernandes de Assis

Ára reñoi - Data de Nascimento - Fecha de nacimiento: 11/03/1949

Reñoi táva renda - Lugar de nascimento - Lugar de nacimiento:

Iguatemi - Mato Grosso do Sul - Brasil

Táva che aikove - Cidade onde vivo - Ciudad donde vivo: São Paulo / SP

Tetã che aikove - País onde vivo - País donde vivo: Brasil


2. Apo reko - Formação - Formación

Mbo’ehaorusu: USC - Universidade do Sagrado Coração - Bauru / São Paulo

Moĩporãmbyre - Licenciatura plena - Graduación.

Tembikuaa pavẽ ha letraspegua (anglo latina) - Filosofia e letras - Filosofía y letras

Avañe’ẽ mbo’esyry - Curso de Guarani - Curso de Guaraní.

Instituto Antonio Guasch, CEPAC, Asunción, Paraguay.

Nihongo kaiwa - Japoneñe’ẽ mbo’esyry - Curso de japonês- Curso de japonês.

Aliança Cultual Brasil / Japão, São Paulo, SP.

Mimbi mbo’esyry - Curso de flauta transversal.


Arandurã - Carreira - Carrera

Haihara - Escritora - escritora

Mbohasaha (espanhol, guarani / português) - Tradutora - Traductora

Jurada em concursos literários.


Tembiapokueha tembiapo rekovia - Obras & Prêmios - Obras y premios

Ñe’ẽryru - Dicionário - Diccionario:

Ñe’ẽryru: Avañe’ẽ-Portuge / Portuge-Avañe’ẽ/ 2008

Ñe’ẽryru: Avañe’ẽ-Portuge / 2000 (esgotado).


Ñe’ẽpoty - Poesia - Poesía:

Andou Cheirando O Espartilho Das Violetas? - 2005 - Prêmio Paulo Mendes Campos, Poesia. União Brasileira dos Escritores / Rio de
Janeiro.

O Devo Do É- Prêmio Casa De Las Américas, Cuba - 1999.

Alkymia De Assustos Prêmio Rio de Literatura - 1986 - Poesia. Obra publicada.

Premiada no I Concurso de Poesias Mário Quintana - São Paulo (SP) - 1994. Obra editada - 2000.

Premiada no IV Concurso Nacional de Poesia sobre o Vinho - Universidade de Caxias do Sul (RS)-1988. Obra publicada.

Premiada no II Concurso Literário Zumbi dos Palmares - Poesias – Prefeitura Municipal de São Paulo (SP) -1985. Obra divulgada.

Premiada no Parede de Poesias do Centro Cultural de São Paulo (SP) - Exposição de 14 a
27.10.85.

I Prêmio Rodrigues de Abreu de Poesias - Pref. Municipal de Bauru (SP) - 1983. Obra publicada.


Ñe’ẽ porã mba’e mitãreko - Literatura infantil:

www.deusdoceu.com, - 2006 - II Premio Niños Del Mercosur. Infantil, 1º lugar, bilíngue, Comunicarte Córdoba / Argentina.

Rufo Ático, el gramático, 2005, espanhol, Equador - Libresa.

Que nem Elas Que nem - Classificado entre os 10 finalistas do Prêmio Jabuti de 1999, Concurso Nacional de Literatura Infantil
– Secretaria Educação Estado do Paraná - Curitiba (Paraná) - 1994. Quarta
edição.

Abchodário- Catálogo endereços com poesias sobre a fauna. São Paulo (SP) - 1991. Obra publicada.

Yva Pakuri Avati Pororo - (Almanaque bilíngue, guarani-português) - edição artesanal.

Ko’ápe Jaikove - Atlas geográfico da aldeia de Porto Lindo - Japorã (MS). Edição artesanal.

E outros livros didáticos, em guarani para alfabetização.


Marandeko ha ombe’u - Crônicas e Contos - Crónica y Cuentos:

V Concurso Clarice Lispector de Crônicas. - São Paulo (SP) -1996. Obra editada -
2000.

III Concurso de Crônica Clarice Lispector São Paulo (SP) - 1994. Obra editada – 2000.

Holocáustico- I Prêmio Rodrigues de Abreu de Contos - Prefeitura Municipal de Bauru (SP) -1986 - Obra publicada


Projeto Karumbe. Assessoria e produção de materiais e livros bilíngue em português / guarani para escolas na aldeia de Porto Lindo - Mato Grosso do
Sul. 1988 / 2003.


CECY FERNÁNDEZ EN INTERNET

Blog de guarani / Português: http://guaraniportugues.blogspot.com/



· Skype: cecyfernandes

No hay comentarios: