KÁSO ÑEMOMBE'U: TAVA'ÍPE OJEHUVA'EKUE

KÁSO ÑEMOMBE’U: TAVA’ÍPE OIKOVA’EKUE

Ohai: David Galeano Olivera

Amoite Tava’ipe niko oikova’ekue mokõi karai ojojaveguanungá­va. Peteĩ herava’ekue Prudencio ha ambue katu, Anastacio, Anatá­pente ojekuaavéva. Mokõive oiko ipehẽnguekuéra ndive: hembireko, taýra ha tajyrakuéra. Oiko porã guasu hikuái. Hymba vaka, kavaju, kavara, ovecha, kure hamba’e; avei oñemitỹ mandi’o, avati, pakova, jety, petỹ, ha ambue kogamimi.

Áġakatu, ndaha’éiku ojohayhuetéva hikuái. Ndaikatuivoi ave ojoecha. Mba’érepa upéva?… ha yma ndaje, Tava’i oñemoheñóiramo­guare, mokõive oġuahẽraẽva’ekue upépe, ojogapo ha omba’apokyre’ỹma katu.

Upéicharamo jepe, upe karai Prudencio ipo’avevoínte karai Ana­tágui. Ojapomíva guive niko osẽporãmantevoi ichupe. Umi ára guive vaicháku mokõive oñoha’ãva hikuái, jahechápa mávapa itenondepya’eve; ha’e… mbeguekatúpe niko karai Prudencio oñepyrũ oipykúi pya’eve. Ohoreivoi heseve. Umi táva sãmbyhyhára chupente­voi ohayhuve, upéicha avei karai pa’i ha mayma tapicha Tava’igua; ha –añetehápe- upe mba’e oipy’apýkuri karai Anatápe. Py’ỹinte ha oja’ovaipámiva’erã hogayguakuérape upe haguére. Nosẽporãiva guive chupe, osẽporãitereirasavoi karai Prudencio-pe.

Peteĩ jey Anata ndojejokokuaavéi. Oipyhýjekoraka’e imboka ha he’i: “Ajukátamante ko añamemby, upéicharõ añoite apytu’úta ichugui”, ha osẽje oho peteĩ tapepo’i rupi ha oġuahẽ peteĩ ka’aguy’i peve, ohasaha rupi -navõ ára- karai Prudencio. Upépe oñemohenda yvy­ramáta pa’ũme, ohapera’ãrõ ichupe. Upéinte ohecha Prudencio-pe ha oñembosako’i ha’e… ohasakuévo upérupi –ijatukupéguio- oñapytĩ chupe irundy mbokara’ỹi. Ojukaitevoi.

Karai Anata mavavetépe nomombe’úi upe mba’e. Ayvúko oikókuri ojekuaakuévo upe ojehuva’ekue. Tava’ípe niko umi mba’e ndoikoiva­voi. Heta jeko hasẽ Prudencio rehe umi ipehẽnguekuéra. Ojehayhuetereíva’ekueniko upe karai. Mavave ndoikuaái mba’eichaitépa omanókuri upe kuimba’e marangatuete ha mavave ave ndoikuaái mávapa upe ijukahare.

Ohasávo umi ára ndaje, karai Anata vaicháku hekoambuéva. Oñepyrũ ha’eháma ipo’a. Ndaipóri mba’e osẽporã’ỹva ichupe, ha pya’e avei ndaje mayma Tava’igua ohayhu ñepyrũ Anatápe, ojehayhuha­guéicha karai Prudencio.

Peteĩ ára ndaje oúhina ita’yrakuéra ndive ha ohasakuévo upe ka’aguy’i ojukahaguépe karai Prudencio-pe, ndaje upe hymba kavaju vaicháku oñemondyiva’ekue ha uperiremínte jeko karai Anata ohe­chásapy’a henondépe karai Prudencio pórape, ojesarekoporãva hese; ha osẽkuri osapukái ita’yrakuérape: “Pejuka pe añamembýpe. Peju­ka… !”. “Mávapepiko taita?”, oporandujoákuri ita’yrakuéra ha ombo­joapy hikuái: “Ñandénteko ñaime ko’ápe”. Ha jeko karai Anata osapukaijeyjeýkuri: “Pejuka ha’éngo peẽme. Pejuka…!”. Nimbora’e ha’énte upe ohechava’ekue.

Ita’yrakuéra oipytyvõkuri ichupe ha oisãmbyhy hymba kavaju upe ka’aguy’i opaha peve. Osẽnguévo upégui, oporandúraka’e hikuái ichupe: “Mba’éiko upe rehecháva taita?. Mba’éiko upe nemondýiva’ekue”. Karai Anata nomombe’uségui ita’yrakuérape mba’e vaiete ojapova’ekue, ombotavy chupekuéra ha he’ikuri: “Ndaikuaái, mba’épa ojehúkuri chéve”, ha upéi ombojoapy: “Chéveramo ġuarã ahechahague peteĩ jaguarete…”, he’i ha opukavy chupekuéra.

“Nahániri taita. Nde niko reikuaa porã ko ka’aguy’ípe ndaipori­guasuiha mymba”. “Héẽ”, he’ínte karai Anata ha upéi oñemokirirĩete. Upe ára guive ndaje Anata osẽ jave katuete ogueraha iku’akuápe imboka… sapy’areírõ ġuarã. Upe pyhare jeko ndaikatuivoíkuri oke, ou ha oho iñakãme upe karai Prudencio rekovekue.

Ambue ára -pyhareve asaje rupi- ohasakuévo Tava’i te’õngueo rupi, jepiveguáicha ita’yrakuéra ndive; ha’e ohechásapy’a upe tape’i mby­tépe peteĩ kuimba’épe ha ndaje oñembojavévo hendápe, upe kuimba’e onohẽ iñakão ha -oimo’ã’ỹre- Anata ojuhujeýma henondépe karai Pru­dencio amyrỹime. Tuichaitereijeýma osapukái. Upe jave peteĩ ita’ýra osẽkuri he’i: “Ko taita niko itavyrainunga ñandehegui”. Ohendúvo umi mba’e ndaje karai Anata onohẽ imboka ha ojukaitevoi ita’yramíme.

Upe ára guive opyta itavyraiete. Ojerahájekoraka’e ka’irãime ha upépe py’ỹinte omondýi umi ka’irãi ñangarekohárape, osapukáivo: “Pejuka pe añamembýpe. Pejuka…!”. Péicha jave ndaje karai Anata ohechámiva’erã karai Prudencio amyrỹime. Peteĩ ára, iko’ẽ omano. Oñekarãimba ndaje upe hetekue. Mavave ndoikuaái mba’éichapa ojehúkuri chupe upe mba’e.