Lengua Guarani

Lengua Guarani
Ára Pyahu

miércoles, 7 de septiembre de 2022

NATALICIO DE MARÍA TALAVERA

 NATALICIO DE MARÍA TALAVERA

Ohai: David Galeano Olivera

 Leer original (hacer clic) en (https://lenguaguarani.blogspot.com/2022/09/natalicio-de-maria-talavera.html)


            Natalicio nació en la Ciudad de Villarrica, República del Paraguay; el día 8 de setiembre del año 1839. Su padre fue José Carmelo Talavera y su madre fue Antonia Alarcón. Hizo sus primeros estudios en su ciudad y luego se trasladó a Asunción donde tuvo por maestros, entre otros, a Juan Pedro Escalada y a Ildefonso Antonio Bermejo. Natalicio heñóikuri Táva Villarrica, Paraguay Retâme; ára 8 jasyporundy ary 1839-pe. Itúva hérakuri José Carmelo Talavera ha isýkatu héra Antonia Alarcón. Oñemoarandu’ypýkuri itávape ha upéikatu ohasákuri Paraguaýpe ha oñemoarandúkuri, hetave apytépe, Juan Pedro Escalada ha Ildefonso Antonio Bermejo ndive.


 

            Entre otros, en el año 1858 publicó “Guerra del Paraguay” y ya durante la Guerra contra la Triple Alianza fue el primero en escribir la biografía del célebre General José Eduvigis Díaz, héroe de Kurupa’yty. Cabe destacar que durante la Guerra Grande, junto a Juan Crisóstomo Centurión, Natalicio también fundó, dirigió y redactó el periódico de trinchera “Kavichu’i”. Falleció y fue sepultado en Paso Puku. En homenaje a Natalicio de María Talavera y por resolución Nº 248 del año 1971, el Ministerio de Educación y Culto declaró el 11 de octubre como Día del Poeta Paraguayo. Hetave mba’e apytépe, ary 1858-pe onohê yvytu pepóre “Guerra del Paraguay” ha Ñorairô Guasu aja omboguapy kuatiáre Mburuvichapavê José Eduvigis Díaz -Kurupa’ytyguare tuvicha- rekovehai. Iporâ ñamomba’eguasu avei Ñorairô Guasu aja, Juan Crisóstomo Centurión ndive, omoheñói, oisâmbyhy ha ohai kuatiahaipyre “Kavichu’i”. Omano ha oñeñotỹkuri Paso Pukúpe. Ohechakuaávo Natalicio de María Talavera rekove ha rembiapokue, Ministerio de Educación y Culto, kuatiapyre 248 rupive, oiporavo ára 11 jasypa ogueromandu’a haĝua Paraguay Ñe’êpapára Ára.

            Entre la numerosa producción de Talavera se destaca “Ka’i, jagua ha mbopi”, que transcribimos a continuación. Talavera rembiapokue apytépe akóinte ojehecharamo peteî hérava “Ka’i, jagua ha mbopi”, romboguapýva kóva rire.

El día 11 de octubre del año 1867, en plena Guerra contra la Triple Alianza (1865-1870), a los 28 años de edad, falleció NATALICIO DE MARÍA TALAVERA ALARCÓN, considerado el primer poeta paraguayo y en su homenaje también esa fecha se celebra el Día del Poeta Paraguayo. Ára 11 jasypa ary 1867-pe, Ñorairô Guasu aja (1865-1870), orekóro 28 ary, omanókuri NATALICIO DE MARÍA TALAVERA ALARCÓN, ha’éva Paraguay retâme ñe’êpapára peteîha ha hérape upe árape ojegueromandu’ájepi Paraguay Ñe’êpapára Ára.

 

KA’I, JAGUA HA MBOPI

I

Mbohapy aña rymba

ko yvy ári ndaje oî

ojoguáva ha'ânga

ka'i, jagua ha mbopi

II

Pedro Segundo el ka'i,

Bartólo Mitre el jagua,

Venancio Flore mbopi

La Triple Alianza-ygua

III

Mbohapyve oñomoirû

 rymba vai vai,

Ha ojapomi el contrato

Oipyhývo el Paraguay

IV

Ogueru ikambakuéra

Ombohasa el Parana

Ohupytývo Bellaco

Opaitéma oñemoña

V

Ogueru los ygarata

Aipo mentado coraza,

Ha oĝuahê Kurupa'ytýpe

Oje'ói yvýpe en masa

VI

Pero ñane Presidente

Ohechauka umi tenda,

Ha he'i chupekuéra

"Ndapehasáiri kamba"

VII

Ha notĩri ko añakuéra,

Ipituva ko nación,

Ha he'íra'e ohua'îvo

"Jaipyhy la Asunción"

VIII

Ni añáre remendárô

Karaja tuja piru,

Asunción ndapehecháiri,

Kamba ky'a, tajasu

 


 

martes, 6 de septiembre de 2022

JOSÉ FÉLIX ESTIGARRIBIA

JOSÉ FÉLIX ESTIGARRIBIA

Ohai: David Galeano Olivera

Leer original (hacer clic) en (https://lenguaguarani.blogspot.com/2022/09/jose-felix-estigarribia.html)

 

I

Ára rehecha

Tetâ okaháre

Karaguataýpe.

Upépe reiko

Nde ru ha nde sy

Mateo, Casilda

Ha ne pehênguéndi.

Ne mitârusúvo

Oiko ndehegui

Tetâ guarini

Avei reho

Tetâ ambuére

Arandu rekávo

Umígui reju

Ha remba’apo

Ayala ykére

Nderekopotî,

Ndekatupyry,

Ndepy’aguasu

 

  

II

Upéinte ou

Ñorairô vai

Ha resê, reho

Cháko pysyrôvo

Rejeporavo ha

Oiko ndehegui

Motenondehára

Ha reisâmbyhy

Ñane retâmi

Mayma ñorairôme

Boquerón, Corrales,

Toledo, Nanawa,

Campo Vía, Ingavi

Ha ambue tenda rupi.

Pyapy, mbarete

Ha py’aguasúpe

Nendive opyta

Mandu’arâmíme

Rojas Silva, Franco,

Caballero Irala,

Jakare Valija

Ha Emilianore.

Nde, hendivekuéra

Pejepytasógui,

Napeñeme’êi.

Pehupi yvate

Paraguay poyvi

Porâite asy.

 

III

Nderehe ae

Ko ñane retâ

Ndaikusuguéi

Uvei opu’â,

Ojetyvyro,

Oho tenonde,

Ojupi yvate

Omimbi, ojajái

Ha ipy’arory.

Ñorairô opávo

Oiko ndehegui

Tetâ ruvicha

Ha peteî ára

Reveve jave

Ne rembirekóndi

Rejuhu tapére

Tekove paha.

Upéva ojehu

Altos oîháme

Amo yvate.

Ndéniko ha’e

José Félix

Estigarribia

Kuimba’e pyapy

Ha iñarandúva.

Nde réra opytáma

Mandu’aramíme

Ndoje’omo’âi araka’eve

 

ooo000ooo

 

(José Félix Estigarribia nació el 21 de febrero de 1888, ingresó al Ejército en 1920 y falleció el 7 de setiembre de 1940)

 

ooo000ooo

 

Ver JOSÉ FÉLIX ESTIGARRIBIA, en (https://www.youtube.com/watch?v=YDPII8xwJ40&t=28s)



 

ATENEO 04-09-22 MANDU'ARÃ - ALCARAZ Y FERREIRA - TERESITA BENEGAS - JUAN...