Lengua Guarani

Lengua Guarani
Ára Pyahu

domingo, 19 de enero de 2020

NANAWA

BATALLA DE NANAWA - GUERRA DEL CHACO
Ohai: David Galeano Olivera
       La Batalla de Nanawa se desarrolló del 20 al 26 de enero de 1933.

       Según el Gral.Brig. (SR) Hugo Escobar Anzoategui este es el significado de la palabra Nanawa.

Emiliano R. Fernández, autor de 13 Tujutî

       "Antes de la Guerra del Chaco,  había allí una misión Inglesa que tenía como peones a los Nivakle (también llamados Chulupi), en cuyo dialecto Nanawa quiere decir: Palo duro, refiriéndose a los quebrachales de esa zona".

ooo000ooo

13 TUJUTÎ
Ohai: Emiliano R. Fernández

I
Número trece che regimiento
Tamoñarómente ojekuaa
Fortín Nanawa che campamento
La muralla viva oje’eha

II
Na tahupimi mano a la viséra
Ha tambojoja che mbarakami
Amongaraívo Nanawa trinchera
Taropurahéi 13 Tujutî

III
Aropurahéita regimiento trece
Nanawa de gloria jeroviahaite
Ha ityvyrami regimiento siete
La muralla viva mopu’âhare

IV
Ro’atamahágui tesaraietépe
Peteî ko’ême roñeñanduka
Roheja haĝua ore ra’yrépe
Pedestal de gloria oma’ê haĝua

V
Oreave avei paraguayetéva
Soldado ja’érô urunde’ymi
Ndaha’éivante rojalavaséva
Noroikotevêi ñererochichî

VI
Mi comando Irra hendive Brizuela
Mokôivevoi aña mbaraka
Ha el león chaqueño ijykerekuéra
Mayor Caballero ore ruvicha

VII
Cachorro de tigre suele ser ovéro
Mácho ra’yre machíto jey
Oime kuatiápe 20 de enero
Peneñongatu peê mbohapy

VIII
Oimeveva’erâku ore raperâme
Orera’ârôva laurelty pyahu
Ojupi haĝua umíva ru’âme
Regimiento trece oñekuâmbopu

IX
Modelo ore pópe Tujutî ore réra
Mitâ’i pyatâ lampinokuete
Guyra ha yvytu oñesûpehêva
Ore rovasávo ohasa jave

X
Oikove pukúva mante ogueroviáne
Regimiento trece rapykuereta
Ha létra de óropema ojeguáne
Historia pyahu ko’êramogua

XI
Reínte Bolivia heko ensuguýva
Ndohechamo’âi y Paraguay
Oî haperâme ipopía rasýva
Trece Tujutî kavichu pochy

XII
Kundt-ko oimo’ânte yvypyro
Ojuhúta ápe pire pererî
Ha ojepo joka gríngo tuja výro
Nanawa rokêre ojoso itî

XIII
Oĝuahê jave 20 de enero
Iko’êha ára vierne rovasy
Ohua’îva’ekue a sangre y fuego
Oikepávo ápe ña Boli memby

XIV
Ko’êtî guive ore retén dos-pe
Kundt rembijokuái ndikatúi oike
Osêgui hapére Rodolfito López
Mboka’i ratápe ohovapete

XV
Umi 105 ipo apenóva
Mbohapy hendáguio ihu’u tata
Hechapyrâmi tatatî ojapóva
Ñu ha ka’aguy osununumba

XVI
Ñahendurôhína guyryry oikóva
Ndaja’eivoi jaikovetaha
Ndaipóri rupi ipy’a opopóva
Tape ndojuhúiva tembiguái ava

XVII
Ipyahê cañón ndosovéi metralla
Jáma mboka’i ha yvate avión
Ha ni upevérô ndoku’éi muralla
Omoîva’ekue Quinta División

XVIII
Ñane tîko’ô oúvo yvytúre
Cañón ha mboka ratatî nengue
Ha ojo’a ári jahecha pe ñúre
Inevujoa Boli re’ôngue

XIX
Ava’i akângue ko’ápe ha pépe
Akâverakuéra omosarambi
A lo chirkaty machéte hâimbépe
Ikokuepeguáicha lo mitâ okopi

XX
Péichane voi aipo añaretâme
La mba’epochy i-función jave
Ohecha, ohendúvamante ogueroviáne
Nanawa de gloria fárra karape

XXI
Otro pitopu Nanawa de gloria
Héra opytáma mandu’arâmi
O-scribí chupe ipyahúva historia
Tamoñarôkuéra Trece Tujutî

XXII
Tuguyeta apytépe ou la victoria
Regimiento trece-pe opukavymi
Áĝa ikatúma he’i la historia
Ndopamo’âiha raza Guarani

XXIII
Na taje-encuadrá mano a la viséra
Ha tamondoho che puraheimi
Amongaraíma Nanawa trinchéra
Ha che Regimiento Trece Tujutî

XXIV
Fortín Nanawa che campamento
La heroica Quinta che División
Número Trece che Regimiento
Ha solito el uno che Batallón.

ooo000ooo




jueves, 16 de enero de 2020

CHE JARÝI (MI ABUELA) 16-01-2020 DAVID GALEANO OLIVERA

CHE JARÝI (MI ABUELA)

CHE JARÝI (MI ABUELA)
Ohai: David Galeano Olivera
I
Kuña porâ,
Kuña pyapy,
Upéva nde
Che jaryimi.
Rekakuaa
Amo okaháre
Nderetia'e,
Repyryrỹi,
Py'arorýpe
Nde reiko
Ko arapy
Rembojegua.
 

II
Peteî ára
Nememby
Ndaipóri ndéicha
Ovy'avéva.
Mitâmi
Rehayhuetéva
Upevahína
Che rumi.
Peê mokôi
Ojoapére
Opa mba'e
Pehasa
Iporâva
Ha ivaíva
Oñondive
Pembohovái

III
Upéi che ru
Ikaria'y
Ha peichahápe
Oikuaa
Kuña porâ,
Kuña juky
-Upevahína
Che symi-
Ikorasôme
Oiketéva
Ha hese
Osê omenda
Ha mokôive
Ndereraha
Hendivekuérama
Reiko.

IV
Mokôive
Rehe ae
Peteî ára
Chereñói,
Upe guivéngo
Roikuaa ha
Che rekovépe
Reikete
Che jarýi
Marangatu.
Nde jyva
Árima aiko
Ha nde póre
Añeñandu.
Nendive akakuaa
Ha chéve reme'êmba.
Apáyvo
Chemorambosa.
Asaje
Chemongaru.
Ha ka'aruete
Chembojahu,
Chemoryakuâ,
Chemonde
Ha resê chemoguata.
Pyhare
Chemoñeno
Ha cherovasávo,
Pukavýpe
Chereja.

V
Pevahína mandu'a
Ndehegui
Aguerekóva,
Che jarýi
Rohayhuetéva,
Che korasô
Ruguaitépe
Hatâite roñongatúva
Ha che aikove aja
araka'eve ndopamo'âiva.
Tupâme ajerure
Ijykére tandereko
Upe hetâ porâitépe
Ha Ha'e omoneívo
Peteî ára
-Ág̃a oipota vove-
Nde ánga ha chemba'e
Tojojuhu vy'apópe
Ha toiko vy'apavême

(Chemandu'ávo Juliana Benítez rehe, che jarýi)

ooo000ooo




jueves, 9 de enero de 2020

REINALDO JULIÁN DECOUD LARROSA

PROF.DR. REINALDO JULIÁN DECOUD LARROSA
Ohai: David Galeano Olivera
       Reinaldo Julián Decoud Larrosa nació en la Ciudad de Asunción, República del Paraguay; el día 9 de enero del año 1911. Tercer hijo de Leopoldo Decoud Bogado y Digna Larrosa Ferreira. Los padres de Reinaldo fallecieron antes que él cumpliera un año y fue criado por su tía Anita, en la Ciudad de Concepción. Reinaldo Julián Decoud Larrosa heñóikuri Táva Paraguaýpe, Paraguay Retâme, ára 9 jasyteî ary 1911-pe. Leopoldo Decoud Bogado ha Digna Larrosa Ferreira ñemoñare mbohapyha. Reinaldo ru ha sy omanókuri ha'e omboty mboyve peteî ary ha itia Anita, oikóva Táva Concepción-me omongakuaákuri chupe.


       Al Dr. Decoud Larrosa se deben -entre muchas otras cosas- la definición de la Gramática Guarani (fonología, morfología, sintaxis y semántica) que sirve de base a la enseñanza del Guarani. En el año 1944 inició la enseñanza del Guarani en la Carrera de Letras de la actual Facultad de Filosofía UNA y en el año 1956, Decoud Larrosa también fue el artífice en la incorporación del Guarani en el Colegio Nacional de la Capital y luego en otras instituciones como el Colegio Militar y la Escuela de Arte Escénico. En el año 1961, el Dr. Decoud Larrosa fundó el Instituto de Lingüística Guarani del Paraguay (formalizado en el año 1966) que hoy lleva su nombre y que empezó, en 1971, a formar a los primeros profesores de Lengua Guarani del Paraguay. El Instituto de Lingüística Guarani del Paraguay es hoy una institución de educación superior, con rango universitario, reconocida por Ley 3252 / 2007. En 1967, Decoud Larrosa presentó un pedido multisectorial a la Convención Nacional Constituyente para reconocer al Guarani como Idioma Oficial del Paraguay. Producto de esa solicitud fue la incorporación del Guarani como Lengua Nacional. En el año 1972 logró la creación de la Licenciatura en Lengua Guarani en el Instituto Superior de Lenguas. Decoud Larrosa también fue médico, teólogo, filósofo, psicologo y a él se debe la traducción del Nuevo Testamento al Guarani con el nombre de Jopare Pyahu, lo mismo que, la versión en idioma Guarani del Himno Nacional Paraguayo. También fue un ilustre ex-combatiente de la Guerra del Chaco. Entre los continuadores más reconocidos de la labor de Decoud Larrosa se encuentran el Prof.Dr. Almidio Milciades Aquino Arguello y el Prof.Lic. Pedro Moliniers Giménez (+). Karai arandu Reinaldo Julián Decoud Larrosa niko hetaiterei mba'e ojapókuri Guarani rayhupápe ha hembiapo rupive omohenda ñane Avañe'ême umi tenda ijyvatevéva rupi. Ary 1944-pe ombo'e'ypýkuri ñane ñe'ê Guarani Letras-pe ko'ág̃a oîva Facultad de Filosofía UNA-pe ha upe rire ary 1956-pe hese ae Guarani ñe'ê oikékuri Colegio Nacional de la Capital-pe ha ambue mbo'ehaokuérape. Mbo'ehára Decoud Larrosa omoheñóikuri Instituto de Lingüística Guarani del Paraguay 1961-pe (oñemboajéva'ekue ary 1966-pe), ha'éva Guarani mbo'ehárarâ mbo'ehao ypykue ñane retâme ha ko'áĝa oikóva ichugui mbo'ehaovusu. Ha'e omotenondékuri tembiapo guasu ojeroike hag̃ua Guarani ñe'ê Ñane Retâ Léi Guasúpe, ary 1967. Avei ary 1972.pe ha hese ae Guarani ñe'ê oikékuri Instituto Superior de Lenguas-pe. Decoud Larrosa rembiapokue avei pe Guarani Ñe'êtekuaa ko'ag̃aite peve ojepurúva. Upéicha avei, ha'e ombohasákuri Ñandejára Ñe'ê Guaraníme ha ombohérakuri Jopare Pyahu ha avei ombohasa Guaraníme, Ñane Retâ Purahéi Guasu. Decoud Larrosa oñorairôjepékuri Cháko Ñorairôme ha upépe ojehecharamókuri chupe heko marangatúre. Ha'éngo avei pohânohára, tupâkuaahára, arandukuaahára ha apytu'ûkuaahára; hetave mba'e apytépe. Hemby gueterei ñane retâ ruvichakuérape peteî mba'e ha upéva hína peteî jehechakuaa tuicháva upe karai joheipyrépe omombareteva'ekue Guarani ñe'ê rekove. Hembiapo'ŷre, Guarani ñe'ê noîmo'âikuri oîháme ko'áĝa.

       Reinaldo Julián Decoud Larrosa se casó con Esther Harris en el año 1955 y adoptaron tres hijos: Andrés, Fabia y Rubén. Él falleció en la Ciudad de Asunción, República del Paraguay, el día 1 de noviembre del año 1972. Reinaldo Julián Decoud Larrosa omendákuri Ester Harris-re ary 1955-pe ha omongakuaa iñemoñaréramo mbohapy mitâme: Andrés, Fabia ha Rubén. Ha'e omanókuri Táva Paraguaýpe, Paraguay Retâme, ára 1 jasypateî ary 1972-pe.

ooo000ooo

Ver Himno Nacional en Guarani, de Reinaldo Decoud Larrosa, en (https://www.youtube.com/watch?v=jmK7D-4d5tg)