Lengua Guarani

Lengua Guarani
Ára Pyahu

domingo, 17 de mayo de 2015

LEYENDA DE LA AGRICULTURA – ÑEMITŶREKO MOMBE'UPY

LEYENDA DE LA AGRICULTURA – ÑEMITŶREKO MOMBE'UPY
Ohai: David Galeano Olivera
       Cuando Dios creo el mundo, dió a los seres humanos todo lo necesario para su subsistencia. En su habitat disponían de agua, pues siempre vivieron en la costa de los ríos y arroyos; y en su entorno, estaban los montes de donde se proveían de toda clase de frutos para su alimento, además de la miel y alguna que otra variedad animal. Los nativos siempre desarrollaron una vida preferentemente vegetariana. Nunca cultivaron pues todo les era proveído por la madre tierra. Cuando agotaban un lugar solamente debían mudarse a otro, próximo, donde la abundancia era extraordinaria. Así, hasta hoy, ellos continúan con ese estilo de vida pese a que día a día la población blanca, que los envuelve, los va dejando sin tierras. Ñande Ru omoheñóirôguare ñande yvóra, ome'êraka'e avápe opaite hemikotevê oiko haĝua jepy'apy'ŷre. Hekohápe oguereko y, akóinte oikógui ysyry rembe'ýre; ha ijerére, oî ka'aguy ome'êva chupekuéra opaichagua hi'upyrâ, avei eirete ha mbovymi mymbami oipurukuaáva hi'upyrâ. Umi ñande ypykuéra niko ojepokuaavékuri ka'avóre, hi'upyrâ. Araka'eve ha'ekuéra noñemitŷiva, ñande sy, yvy, ome'êmba chupekuéra hemikotevê. Opávo hi'upyrâ peteî hendápe ha'ekuéra ovánte ambuépe, namombyrýiva upe oîhaguégui, ojuhujeyhápe hetaiterei hi'upyrâ. Péicha, ko'aĝaite peve oiko ha'ekuéra jepémo ára ha ára ava pire morotî, ijereregua, oheja ohóvo chupekuéra yvy'ŷre.

       Quienes abandonaron esa costumbre, tuvieron que alejarse de los ríos y de los montes y se hicieron de chacras. Primeramente, excavaron pozos para obtener el agua y, al no tener los bosques que naturalmente proveían los frutos, tuvieron que cultivar la tierra. De los montes obtuvieron las semillas y tras abrir los surcos en la tierra, fueron plantando las variadas semillas. Diariamente debían regarlas y cuidarlas y luego de un tiempo, daban los frutos. Así nació la agricultura y la tenencia de la tierra. Desde entonces, se acabó la vida nómada pues ya no había necesidad de mudarse debido a que el hombre empezó a cultivar la tierra. Hasta hoy en los ranchos del interior del país, encontramos a los incansables agricultores produciendo mandioca, batata, zapallo, calabaza, sandía, poroto, maíz, mani, caña de azúcar, tabaco, yerba, además de frutas como guayaba, coco, banana, yvapovô, yvapurû, pakuri, aguai, jakarati'a, mango, naranja, mandarina, limón y otros, que son la base de la diaria alimentación del agricultor. Umi oñemboykeva'ekue umi jepokuaágui, oñemombyrýkuri ysyry ha ka'aguýgui ha oñembokokue. Ñepyrûrâme, ojo'o hikuái yvykua oguereko haĝua y ha, ndoikovéigui ka'aguýpe, oñepyrûkuri oñemitŷ. Ka'aguýgui oguerúkuri hikuái temitŷrâ ra'ŷi ha ombo'avevo rire yvy, oñotŷkuri ohóvo opaichagua temitŷrâ ra'ŷi. Ára ha ára omohe'ô ha oñangareko hesekuéra ha heta ára ohasa rire, hi'a hikuái. Upéicha heñoikuri temitŷreko ha ñemomba'e yvýre. Upe guive, opa jeva ha jeva reko, natekotevêvéigui, ava oñepyrûgui oñemitŷ. Ko'áĝa peve ñane retâ okaháre, tapŷimimíme jajuhukuaa chokokue ikane'ô'ŷva oñemitŷva mandi'o, jety, kurapepê, andai, sandia, kumanda, avati, manduvi, takuare'ê, petŷ, ka'a; upéicha avei umi hi'áva: arasa, mbokaja, pakova, yvapovô, yvapurû, pakuri, aguai, jakarati'a, mángo, narâ, mandarína, limô ha ambuéva, ha'éva chokokue hi'upyrâ ñavô aragua.
      Sin embargo, la mayor parte de la población abandonó el sector rural y la agricultura y pasó a vivir a las grandes ciudades, para dedicarse dedicarse a otras cuestiones, entre ellas, el comercio y la industria. Hoy los citadinos compran los productos agrícolas sin tener que cultivarlos. Jepémo upéicha, hetaiterei tapicha okaraygua oheja upe hekoha ha ñemitŷreko ha ova táva guasukuérape, omba'apo haĝua ambue mba'épe, umíva apytépe, ñemuha ha mba'e'apovusúpe. Ko'áĝa tava guasu rupi oikóva ojoguántema temitŷngue tekoteve'ŷre oñemitŷ.
       Este breve cuento nos mostró los tres momentos de la historia humana y qué hizo el ser humano para acceder a los alimentos de origen vegetal. Ko mombe'u mbykymi ohechauka ñandéve umi mbohapy ára vore ñane rembiasakuépe ha mba'épa ojapókuri ava ohupyty haĝua hi'upyrâ ka'avoguigua.
ooo000ooo
 
ooo000ooo

Leer ÑEMITŶHÁRA ÁRA – DÍA DEL AGRICULTOR, en (https://lenguaguarani.blogspot.com/2014/05/nemityhara-ara-dia-del-agricultor.html)


No hay comentarios: