Lengua Guarani

Lengua Guarani
Ára Pyahu

martes, 31 de mayo de 2011

ANI REPITA - NO FUMES

ANI REPITA – NO FUMES
31 JASYPO: PETỸ’Ỹ ÁRA – 31 DE MAYO: DÍA MUNDIAL SIN TABACO
Ohai Guaraníme: David Galeano Olivera
       El día 31 de mayo de cada año la OMS (Organización Mundial de la Salud) celebra el Día Mundial sin Tabaco, cuyo objetivo consiste en señalar los riesgos que supone el consumo de tabaco para la salud y fomentar políticas eficaces de reducción de dicho consumo. El consumo de tabaco es la segunda causa mundial de muerte, tras la hipertensión, y es responsable de la muerte de uno de cada diez adultos. Ára 31 jasypo ñavô arygua OMS (Tesâi Arapygua Atyguasu) ogueromandu’a Petŷ’ŷ Ára Yvórape, ikatuhaĝuáicha opavave jahechakuaa mba’asykuéra ikatúva ojapyhy ñande rete japitamemérô petŷ ha ikatuhaĝuáicha avei ñamba’apo ñambogue haĝua upe mba’e vaiete ko yvy ape árigui. Pe petŷ ojepitáva niko ha’ehína pe mba’e -oîva tenda mokôihápe- oporojukavéva ko yvy ape ári, tuguyjupi rire oîma ha’e, ha –pe mba’e ivaivéva- hese ae, pa tapicha kakuaapyrévagui, omanójepi peteî.


       La Asamblea Mundial de la Salud instituyó el Día Mundial sin Tabaco en 1987 para llamar la atención mundial hacia la epidemia de tabaquismo y sus efectos letales. La celebración de este día es una oportunidad para destacar mensajes concretos relacionados con el control del tabaco y fomentar la observancia del Convenio Marco de la OMS para el Control del Tabaco. El consumo de tabaco es la principal epidemia prevenible a la que se enfrenta la comunidad sanitaria. Tesâi Amandaje Arapygua omoheñóikuri pe Petŷ’ŷ Ára Yvórape ary 1987-pe ohesape’ávo opavavetépe mbeguekatúpe petŷ puru ñande’aho’ipaha ohóvo ha avei opavave jaikuaa haĝua mba’eichaitépa pe petŷ ojepitáva ojukakuaa oimeraêvape. Ko ára jegueromandu’a niko ojepuruva’erâ oparupiete oñembohasa haĝua opaichagua marandu tesape’arâ petŷ ojepitáva rehegua ha upekuévo ojekuaauka haĝua OMS kuatiaguasu petŷ ojepitáva rehegua. Petŷ ojepitáva ha’ehína mba’asykuéra apytépe upe ikatúva oñehenonde’a ha oñemboyke taha’eha’éva tekohápe, tekombo’e rupive.

PETỸPURU - TABAQUISMO
       Se denominan productos del tabaco los que están hechos total o parcialmente con tabaco, sean para fumar, chupar, masticar o esnifar. Todos contienen nicotina, un ingrediente psicoactivo muy adictivo. Petŷguigua mba’e’apo ojehero opaite mba’e ojejapóva petŷ memetégui térâ oguerekóva michîmi jepe ha ojepurúva ojepita, ojepyte, ojesu’u téra oñehetû haĝua. Opavavénte oguereko nikotína, mba’e ñanemoakânga’upáva ha ñanembojepokuaavaíva ipurúpe. Jaipurúma guive hasýma upéi japoi haĝua ichugui.

       El consumo de tabaco es uno de los principales factores de riesgo de varias enfermedades crónicas, como el cáncer y las enfermedades pulmonares y cardiovasculares. A pesar de ello, su consumo está muy extendido en todo el mundo. Varios países disponen de leyes que restringen la publicidad del tabaco, regulan quién puede comprar y consumir productos del tabaco, y dónde se puede fumar. Petŷ puru (pita, pyte, su’u, hetû) niko pe omoheñoivéva umi mba’asy ijetu’uvéva, umíva apytépe japeusamba’asy, pyti’a ha korasô mba’asy vai. Upeichavérô jepe, ára ha ára, heta hetave oî oipurúva ko mba’e vaiete. Oîma heta tetâ oguerojeráva opaichagua léi petŷ puru rehegua, umíva apytépe, oî he’íva mba’eichaitépa oñembohasava’erâ marandukuéra petŷ rehegua, oje’ehápe mávapa ikatu ojogua ha oipuru, ha moô moôrupipa ikatu ojepita.

APYTU’ÛROKY ÑANESÂSO HAĜUA PETỸGUI - INICIATIVA LIBERARSE DEL TABACO (TFI)
       La Iniciativa Liberarse del Tabaco (TFI) fue establecida en julio de 1998 con el fin de señalar a la atención internacional la epidemia mundial de tabaquismo y de centrar en ella recursos y actuaciones. Apytu’ûroky Ñanesâso haĝua Petŷgui niko oñemopyenda jasypokôi ary 1998-pe ohesape’a haĝua opavavetévape petŷ puru ñande’aho’iha ha mba’épa jajapo ha jaipuruva’erâ ñamboyke haĝua upe mba’e vaiete.

       El objetivo de TFI es reducir la carga de morbilidad y mortalidad causada por el tabaco, y de ese modo proteger a las generaciones presentes y futuras frente a las devastadoras consecuencias sanitarias, sociales, medioambientales y económicas del consumo de tabaco y la exposición al humo de tabaco. TFI oipotávaniko oñemboguejyve ha oñembogueve ohóvo mba’asy ha mano oikóva petŷ puru (pita, pyte, su’u, hetû) rupive ha, upekuévo, pe tembiapo guasu rupive ñañangareko haĝua tekoresâire ko’áĝa ha tenonde gotyo. Upéva jajapórô, upéi nañambyasymo’âi pety puru rapykuere ky’aite taha’eha’ehápe: tesâi, avano’ô, tekoha ha mba’erepýpe. Petŷ puru ojuka ipuruhárape ha avei upe oipuru’ŷvape.

ooo000ooo

Leer original en OMS (hacer clic) en (https://www.paho.org/es/campanas/dia-mundial-sin-tabaco-2022)

Rehechasérô “Moatatî sa’ive, tekove pukurâ”, ehesakutu ko’ápe (https://www.youtube.com/watch?v=-_Bp9stPXVA)



No hay comentarios: