JULIO CORREA, GUARANÍME

ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI
Maitei horyvéva opavavépe
David Galeano Olivera

ÑANE RETÂ RUVICHAITE: JULIO CORREA
Ohai Pedro Ernesto Escurra Franco
Leer original (hacer clic) en: http://dgaleanolivera.wordpress.com/julio-correa-guaranime/

Julio Correa Myzkowsky (Paraguaýpe, 30 jasypoapy 1890 + Luque 14 Jasypokôi 1953. Ohupyty 62 ary.) Itúva Eleuterio Correa, portugués, isy Amalia Myzkowaky, polaco remiaryrô. Okakuaa Paraguaýpe ha pe tekombo’e ndohupytypái. Imitâ guive katupyryr ruvicha. Pya’evoi oñemoî ohai hemiandu ha oñeha’â oguenohê kuatiañe’ême. Itúva omba’apo porâ, noikotevêi. Ijyvy heta ha oguereko ñemuha. Iñangirûkuéra apytépe oîhína Manuel Ortiz Guerrero ha Facundo Recalde, mokôivéva ikatupyry ha oporopytyvôkuaa. Ary 1920, omenda peteî kuña ñoha’ânga ojapokuaávare, Georgina Martínez héra. Oho oiko hikuái upe óga guasu oguerekóva táva Luque pe.

Julio Correa, ou ha oho Paraguaýpe, pyharevete osê hógagui ha ka’aruete ojerejey táva Luque pe. Facundo Recalde oguerekókuri pe kuatiañe’ê hérava Guarani. Upépe avei ohaikuri Emiliano R. Fernández. Ohupyty rire 35 ary, oguenohê kuatiañe’ê Guarani rupive umi iñe’êpoty. Ortiz Guerrero ohecharamo umi hembiapokue. Avei oguereko peteî tenda ohaiha ñemongeta tape ykepegua (dialoguitos callejeros). Heta ñe’êro ohai omoñe’ê haĝua umi mba’e ndojejapoporâiva ñane retâme. Natalicio González, ikuatiañe’ê Guarania-pe oguenohê umi iñe’êpoty. Upéi ombyatypa peteî aranduka hérava Cuerpo y Alma ryepýpe, 1943 arýpe.

Pe ñorairõ guasu Chakopeguare omyangekói chupe ohai haĝua umi ñoha’ânga, ohechukaporâségui tetâygua reko pokatu mbarete poguýpe. Tekojoja’ŷ ñane retâme oipokua mboriahúre ha oipykua mba’embyasýre ymaite guive. Ko’â mba’e ombohuguypochy Correa-pe. Mba’e vai ojejapóva ombyetiai ñane retâme. Pévare Julio Correa oñemosê hetâgui, heta avei tahachi ogueraha chupe hyepýpe, iñe’ê pohýi rupi. Techapyrâ. Patria, eres como una prostituta, que pasa de manos en manos, sin encontrar el macho que te haga parir la libertad. Ndaipóri mburuvicha ohovasáva chupe.

Julio Correa, hi’ânga mbareterasákuri. Ojesarekokuaa ha ohendukuaa umi tavayguápe. Ha’e ou ha oho pe tren-pe, ojapysakahápe. Chokokue ndoguerekói yvy oñemitŷ haĝua. Umi ka’atýre ohóva ndouveihaĝuáma. Umi mensúre oñeñemboharái, avave ndohechakuaái. Omba’aposéva ndojuhúi tembiapo. Heta ava ponandi oikoparei ñane retâre. Tembi’urâ sa’i oî ñemuhame ha umi omondáva hetave ára ha ára.

Tahachikuéra oñembosarái tavaygua rekovére. Opa tekosâso he’i umi oñamindu’úva. Umi pyrague oparupirei heñói ojapo haĝua tembiapo iky’avéva. Ohendu’ŷva ohendu, ohecha’ŷva ohecha, ojapo’ŷva ojapo, he’i’ŷva he’i. Pyrague oporomuña, oporomondýi, opaite henda rupi. Heta tapicha oñani ñane retâgui. Okyhyjéva jejukágui, ñembyepotígui ha ñembyahýigui.

Heta tetâygua ndohoséikuri ñorairôháme Chakopýre. Heta akâratî ojejuhu pore’ŷ puku rire, ñorairô aja. Heta kuimba’e tajasu oiko kuña retére oñemboharái, oharu hekovekuéra. Ñemonda ojaho’i kokue. Ñembosope oiko umi ñemuhame. Mburuvicha oñembotavy. Oikóva oiko, oñembotavýva oñembotavy. Ñane retâ taperekuéicha opyta.

Julio Correa, ndaikatúi oguerokirirî, ohai yvyjára, ñane ma’erâ’ŷ, terehojey frentepe, karu pokâ. Ko’â ñoha’ânga ha’ete ku tesaýpe ojehaiva’ekue. Tapichakuéra opyta ponandi, yvy’ŷre, vare’áre, opívo, ojejapiparei hikuái ñe’ême, ikatu’ŷva ojejokove. Ñe’ê pochy ha ñe’ê pohýi opárupi okapuparei. Tetâygua ndaha’éi mba’eve.

Ko’â mba’e Julio Correa ombyatypa ikorasôme. Ñoha’ânga rupive oguenohê mbeguekatu ijehegui, jehaisyrýpe, iñe’â ruguýpe ohai kuatiáre, umi mba’e oñandúva ha ohecháva. Ko’â tembiapópe oipytyvô mbarete chupe hembireko Georgina Martínez. Mayma ñoha’ânga ryepýpe jajuhu kuñaite, heko tetâygua porâva. Umi kuñáme omyakâ ña Georgina. Hendivekuéra oî avei kuri Teodoro S. Mongelón ha Ernesto Baéz. Avei ku Limpio-gua Mirna Veneroso. Chupe ĝuarâ ohai ñe’êpapára Teodoro S. Mongelós, nde resa kuarahy’âme. Ndaha’éi ikichiha, iñirûnte ñoha’ânga apópe.

Oîmíva táva ñane retâpýre ohecha Julio Correa ha ijaty ñoha’ânga reheguápe. Oikundaha umi tape ojuhúva ñane retâpýre. Mayma távape oĝuahê ohechuka umi hembiapokuéra. Heta he’íva, py’aguasu rupive Correa ohai umi ohaiva’ekue. Jepopetepúpe mayma tembiapo omohu’â Correa opaite hendápe. Ñane retâygua ohecharamo umi hembiapo. henyhê py’aguasu iñe’êpotýpe ha umi iñoha’ângáme.

Pévare hetaiterei umi tahachi ogueraha chupe hyepýpe térâ ñembotypýpe. He’ihaguére añetegua. Naiporâi ere añetegua, ombo’ypíne nde rekove, he’íva chupe umi mburuvicha. Julio Correa ñoha’ânga hyapu mbarete tavaygua apysápe, oñakârapu’â haĝua. Mburuvichakuéra iñangekói, inambipu’â, huguy rakupa hikuái.

Reínte umi tahachi omoinge chupe ñembotyhápe. Hekove naiñambuéi. Ojapo umi ojapova’erânte. Ára ha ára imbareteve omoî haĝua umi iñe’ê hendapete.

Julio Correa rembiapo jaikuaapava’erâ, jahechapáne, omombareténe ñane angapy. Tetâygua rembiasa asy jahechakuaa umi iñoha’ângáme. Heta oî ñande rapicha nomoneívai umi hembiapokue. Ombotove katuete. Hembiapokue ikatu ombohesape’a tavayguápe. Tesape pyahu oguerukuaa. Hekove ojejopy ohohápe.

Oĝuahêva’erâ ára jahechapa haĝua hembiapokue umi mbo’ehao ha mbo’ehaovusu rupi, ikatuhaĝuáicha umi tekove pyahu oñemoaranduvahína, ojehesape’a porâ ojapo haĝua hembiapokuéra hendapete. Ani haĝua oimo’â mba’e vai ha’eha mba’e porâ. Anive haĝua jaguata karê, opa haĝua ñrmbosarái tavayguáre.

Ko’áĝa ñane mandu’akuaa ñoha’ânga Sandia yvyguýre. Ñorairô aja heta kuimba’e ndohoséi kuri ñorairôháme. Ikokuépe umi ava ka’avo guýre ojo’o ojapo koty’i joguaha, oike upépe okañy ou jave umi tahachi hekaha umi mburuvicha rembiguáindi, oguerahaséva chupe ñorairôháme. Sapy’ánte pe kokuépe, sandiatýre, jahechakuaa umi sandi’i oikehague yvýre okakuaa haĝua, okañy, japokopoko, jajo’jo’o va’erâ yvy jajuhu haĝua sandia ra’ýpe. Pévare oje’e sandia yvyguy umi okañýva yvykuápe ani haĝua oho ñorairôháme.

Julio Correa ñoha’ânga apytépe jajuhukuaa. 1. Guerra aja (1933) 2. Terehojey frente pe (1933). 3. Sandia yvyguy (1933). 4. Peichaĝuarântema (1933). 5. Pleito rire (1935). 6. Ñane mba’erâ’ŷ (1934). 7. Po’a ndajajokói. (1934). 8. La culpa de lo bueno (1934). 9. Así tenía que ser (1934). 10. Jayhuguirei (1934). 11. Karu pokâ (1941) 12. Yvyjára (1942) 13. Karai Ulogio. (1944) 14. Toribio (1943) 15. Honorio causa. (1948) 16. Sombreo ka’a. (1951). Oguereko hetave ñoha’ânga ha heta mba’e ikatu jaikuaave chugui.

Ñe’êpapára katupyry, jeiko asy moñe’êhára. Tetârayhuhára añetegua. Tavá Luque ryepýpe, Julio Correa rogakuépe ikatu jahecha heta mba’e, ha’e oipuruva’ekue ha ña Georgina, hembireko, omohendaporâva’ekue ohechaséva ohecha haĝua. Ta’ýra pohânohára Julio Correa oî upépe. Ijaokue, vokokue, hupakue, ijagua’i retekue, ikuatiakuéra, tembipuru opaichagua jajuhukuaa upe ogape guasu guýpe.

Umi avakuéra Julio Correa oipovâva’ekue ñoha’ânga ojapo haĝua oguereko kyhyje, py’aguasu, mba’epota, mba’embyasy, tekotevê, mba’asy, tesarairei jejahéi apytépe, ñembyepoti ha ñemuña, umi jejuka oheja ñe’âre ñekytî okuerase’ŷva. Oî noîmbáiva, oñe’êreíva, noñe’êséiva, osusûva, nopyrûmbáiva, oñeme’êséva, oñeme’êse’ŷva. Mayma korapy ha koty oñembotýva, umi tajasúpe ndojokóiri. Tape yke rupi ojeipo’o jejahéi hesekuéra, ojepotágui umi oñeme’êse’ŷva. Opaichagua tekove ikatúva ñane rekombo’e, jaiko porâve haĝua, techapyrâ oî umi Julio Correa rembiapópe. Iporâ jahecha ha ñañamindu’u hese.